Derin Tarih Osmanlı: Orta Asya Türk Tarihi

Orta Asya Türk Tarihi etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

Türk Destanları ve Özetleri

Swt Bilişim zaman: Ocak 26, 2015 0

TÜRK DESTANLARI

İlk Türk Destanları

1.Altay - Yakut
Yaradılış Destanı
2.Sakalar Dönemi
a.Alp Er Tunga Destanı
b.Şu Destanı
3.Hun Dönemi
Oğuz Kağan Destanı
4.Köktürk Dönemi
a.Bozkurt Destanı
b.Ergenekon Destanı
5.Uygur Dönemi
a.Türeyiş Destanı
b.Göç Destanı

İslamiyet’in Kabulünden Sonraki Türk Destanları

1.Karahanlı Dönemi
Satuk Buğra Han Destanı
2.Kazak-Kırgız Kültür Dairesi
Manas
3.Türk-Moğol Kültür Dairesi
Cengiz-name
4.Tatar-Kırım
Timur ve Edige Destanları
5.Selçuklu-Beylikler ve Osmanlı Dönemleri
a.Seyid Battal Gazi Destanı
b.Danişmend Gazi Destanı
c.Köroğlu Destanı

YARADILIŞ DESTANI

Altaylardan Verbitskiy'in derlediği yaradılış destanı özetle şöyledir: Yer gök hiç bir şey yokken dünya uçsuz bucaksız sulardan ibaretti. Tanrı Ülgen bu uçsuz bucaksız dünyada durmadan uçuyordu. Göklerden gelen bir ses Tanrı Ülgen'e denizden çıkan taşı tutmasını söyledi. Göğün emri ile oturacak yer bulan Tanrı Ülgen artık yaratma zamanı geldi diye düşünerek şöyle dedi :
Bir dünya istiyorum, bir soyla yaratayım
Bu dünya nasıl olsun, ne boyla yaratayım
Bunun çaresi nedir, ne yolla yaratayım

Su içinde yaşayan Ak Ana, su yüzünde göründü ve Tanrı Ülgen'e şöyle dedi :

Yaratmak istiyorsan Ülgen, Yaratıcı olarak şu kutsal sözü öğren:
De ki hep," yaptım oldu " başka bir şey söyleme.
Hele yaratır iken,"yaptım olmadı" deme.
Ak Ana bunları söyledi ve kayboldu. Tanrı Ülgen'in kulağından bu buyruk hiç gitmedi. insana da bu öğüdü iletmekten bıkmadı: " Dinleyin ey insanlar, varı yok demeyin. Varlığa yok deyip de, yok olup da gitmeyiniz." Tanrı Ülgen yere bakarak: " Yaratılsın yer!", göğe bakarak "Yaratılsın Gök!". Bu buyruklar verilince yer ve gök yaratılmış. Tanrı Ülgen çok büyük üç balık yaratmış ve dünya bu balıkların üzerine konmuş. Böylece dünya gezer olmamış bir yerde sabit olmuş.Tanrı Ülgen balıkların kımıldadıklarında dünyaya su kaplamasın diye Mandışire'ye balıkları denetleme görevi vermiş. Tanrı Ülgen, dünyayı yarattıktan sonra tepesi aya güneşe değen etekleri dünyaya deymeyen büyük Altın Dağın başına geçip oturmuş. Dünya altı günde yaratılmıştı, yedinci günde ise Tanrı Ülgen uyumuş kalmıştı. Uyandığında neler yarattım diye baktı: Ayla güneşten başka fazladan dokuz dünya birer cehennem ile bir de yer yaratmıştı. Günlerden bir gün Tanrı Ülgen denizde yüzen bir toprak parçacığı üzerinde bir parça kil gördü "insanoğlu bu olsun, insana olsun baba." dedi ve toprak üstündeki kil birden insan oldu. Tanrı Ülgen bu ilk insana "Erlik" adını verdi ve onu kardeşi kabul etti. Ancak Erlik'in yüreği kıskançlık ve hırsla doluydu. Tanrı Ülgen gibi güçlü ve yaratıcı olmadığı için öfkelendi.
Tanrı Ülgen, kemikleri kamıştan, etleri topraktan yedi insan yarattı. Erlik'in yarattığı dünyaya zarar vereceğini düşünerek insanı korumak üzere Mandışire adlı bir kahraman yarattıktan sonra yedi insanın kulaklarından üfleyerek can, burunlarından üfleyerek başlarına akıl verdi. Tanrı Ülgen insanları idare etmek üzere May-Tere'yi yarattı ve onu insanoğlunun başına han yaptı.
Yakut'lardan (Saka) derlenen yaradılış efsaneleri de Altay Yardılış Destanı’nın yakın varyantı niteliğindedir . XIX.yüzyıl'da derlenen bu efsanelerin çeşitli din ve kültürlerin etkilerini taşıdıkları düşünülmektedir.

ALP ER TUNGA DESTANI

Sakalar dönemine ait Alp Er Tunga ve Şu olmak üzere iki destan tesbit edilmiştir. Alp Er Tunga, M.Ö. VII. yüzyılda yaşamış kahraman ve çok sevilen bir Saka hükümdarıdır. Alp Er Tunga Orta Asya'daki bütün Türk boylarını birleştirerek hakimiyeti altına almış daha sonra Kafkasları aşarak Anadolu Suriye ve Mısır'ı fethetmiş ve Saka devletini kurmuştur. Alp Er Tunga'nın hayatı savaşlarla geçmiştir. Uzun süre mücadele ettiği İranlı Medlerin hükümdarı Keyhusrev 'in davetinde hile ile öldürülmüştür. Alp Er Tunga ile İranlı Med hükümdarları arasındaki bu mücadelelerin hatıraları uzun asırlar hem Türkler hem İranlılar arasında yaşatılmıştır. Alp Er Tunga, Asur kaynaklarında Maduva, Heredot'ta Madyes, İran ve İslam kaynaklarında Efrasyab adlarıyla anılmaktadır.

Orhun Yazıtlarında "Dokuz Oğuzlar" arasında "Er Tunga" adına yapılan "yuğ" merasiminden söz edilmektedir. Turfan şehrinin batısında bulunan "Bezegelik" mabedinin duvarında da Alp Er Tunga'nın kanlı resmi bulunmaktadır. "Divan ü Lügat-it Türk" ün yazarı Kaşgarlı Mahmud'a ve " Kutadgu Bilig" yazarı Yusuf Has Hacip'e göre "Alp Er Tunga" İran destanı "Şehname" deki büyük ve efsanevî Turan hükümdarı "Efrasiyab"dır. Divan ü Lûgat-it Türk'de Turan hükümdarlığının merkezi olarak "Kaşgar" şehri gösterilmektedir. İslamiyet’i kabul etmiş olan Karahanlı Devleti hükümdarları da kendilerinin "Efrasyap" sülalesinden geldiklerine inanmışlar ve bunu ifade etmişlerdir. Moğol tarihçisi Cüveyni de Uygur Devleti’nin hükümdarlarının da Efrasyap soyundan olduğunu yazmaktadır. Şecere-i Terakime'ye göre Selçuklu Sultanları kendilerini Efrasyab soyundan kabul ederlerdi. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılmasından sonra iletişim kurmak imkanı bulduğumuz ve Rusların Yakut adını verdiği Türk grup aslında kendilerine Saka dediklerini söylemişlerdir. Tarih içinde kaybolduğunu düşündüğümüz Saka Türklerinin az da olsa bir bölümünün bugün hayatiyetlerini sürdürmeleri pek çok meselenin yeniden araştırılarak doğruların ortaya çıkmasına yardımcı olabilecektir. Tarihçi Mesudi de M.S. 7. yüzyılın başındaki Kök Türk hakanının "Efrasyab" soyundan olduğunu yazmaktadır. Bütün bu bilgilerden hareketle "Tunga Alp" le ilgili efsanelerin Kök Türklerden önce doğu ve orta Tiyanşan alanında yaşayan Türkler arasında meydana geldiğini ve bu destanın daha sonraları Kök Türk ve Uygurlar arasında yaşayarak devam ettiğini göstermektedir. Alp Er Tunga destanının metni bu güne ulaşamamıştır. Bir kısmından yukarıda bahsettiğimiz kaynaklarda bu değerli Saka hükümdarı ve kahramanı hakkında bilgiler ve bir de sagu (ağıt) tespit edilmiştir:

Alp Er Tunga öldü mü
Dünya sahipsiz kaldı mı
Korkak öcünü aldı mı
Şimdi yürek yırtılır

Felek yarar gözetti
Gizli tuzak uzattı
Beğlerbeyini kaptı
Kaçsa nasıl kurtulur

Erler kurt gibi uludular
Hıçkırıp yaka yırttılar
Acı seslerle bağırdılar
Ağlamaktan gözleri kapandı

Beğler atlarını yordular
Kaygı onları durdurdu
Benizleri yüzleri sarardı
Safran sürülmüş gibi oldular

Kutadgu Bilig'de "Alp Er Tunga" hakkında şu bilgi verilmektedir: " Eğer dikkat edersen görürsün ki dünya beyleri arasında en iyileri Türk beyleridir. Bu Türk beyleri arasında adı meşhur ikbali açık olanı Tonga Alp Er idi. O yüksek bilgiye ve çok faziletlere sahip idi. Ne seçkin, ne yüksek, ne yiğit adam idi; zaten alemde ferasetli insan bu dünyaya hâkim olur. İranlılar ona Efrasiyap derler; bu Efrasiyap akınlar hazırlayıp ülkeler zaptetmiştir. Dünyaya hakim olmak ve onu idare etmek için pek çok fazilet, akıl ve bilgi lazımdır. İranlılar bunu kitaba geçirmişlerdir. Kitapta olmasa onu kim tanırdı."Bugünkü bilgilerimize göre Alp Er Tunga ile ilgili en geniş bilgi İran destanı Şehname'de tespit edilmiştir. Şehname'nin başlıca konularından biri İran - Turan savaşlarıdır. Bu destana göre en büyük Turan kahramanı önce şehzade sonra hükümdar olan Efrasyap'tır. Şehname'deki Alp Er Tunga ile ilgili bilgiler şöyle özetlenebilir:
"Turan şehzadesi Efrasyap babasının isteği üzerine İran'a harp açtı. İki ordu Dihistan'da karşılaştılar. Boyu servi, göğsü ve kolları arslan gibi ve fil kadar kuvvetli olan Efrasyap, İranlıları yendi. İran padişahı Efrasyap'a esir düştü. İran'ın ilk intikamını o zaman İran'a bağlı olan Kabil Padişahı Zal aldı. Zal başarılı olmasına rağmen İran şahının öldürülmesini engelleyemedi. Efrasyab İran'ı ele geçirmek için yeni bir savaş açtı. İran'ın yetiştirdiği en büyük kahramanlardan Zal oğlu Rüstem Efrasyab'ın üzerine yürüdü. Efrasyab ile Zal oğlu Rüstem arasında bitmez tükenmez savaşlar yapıldı. İran tahtında bulunan Keykavus, hem oğlu Siyavuş'u hem de Zal oğlu Rüstem'i darılttı. Siyavuş Efrasyap'a sığındı. Siyavuş'un Turan'da bulunduğu sırada evlendiği Türk beyi Piran'ın kızından bir oğlu oldu. Siyavuş oğluna babası Keyhusrev'in adını verdi. Efrasyab uzun yıllar Turan'da hükümdarlık etti. İranlılar Siyavuş'un oğlu Keyhusrev'i kaçırarak İran tahtına oturttular. Keyhusrev Zaloğlu Rüstem'le işbirliği yaptı ve Turan ordularını yendi. Keyhusrev ile Efrasyap defalarca savaştılar. Sonunda ordusuz kalan Efrasyap Keyhusrev'in adamları tarafından öldürüldü. Şehname'de Efrasyap adıyla anılan Turan hükümdarı Alp Er Tunga'nın İran hükümdarlarına sık sık yenildiği anlatılmaktadır. Ancak İran Turan savaşlarında İran hükümdarları sürekli değişmiş 140 yıl yaşadığı rivayet edilen Alp Er Tunga ise mücadeleye devam etmiştir. Bu durum Efrasyap'ın başarısız olmadığını gösterir.

ŞU DESTANI

Şu destanı M.Ö. 330-327 yıllarındaki olaylarla bağlantılıdır. Bu tarihlerde Makedonyalı İskender, İran'ı ve Türkistan'ı istila etmişti. Bu dönemde Saka hükümdarının adı Şu idi. Bu destan Türklerin İskender'le mücadelelerini ve geriye çekilmelerini anlatmaktadır. Doğuya çekilmeyen 22 ailenin Türkmen adıyla anılmaları ile ilgili sebep açıklayıcı bir efsane de bu destan içinde yer almaktadır. Kaşgarlı Mahmut Divan ü Lügat-it Türk'te İskender'den Zülkarneyn olarak bahsetmektedir. Destanın tespit edilebilen kısa metni şöyle özetlenebilir: İskender, Türk memleketlerini almak üzere harekete geçtiğinde Türkistan'da hükümdar Şu isminde bir gençti. İskender'in gelip geçici bir akın düzenlediğine inanıyordu. Bu sebeple de İskender'le savaşmak yerine doğuya çekilmeği uygun bulmuştu. İskender'in yaklaştığı haberi gelince kendisi önde halkı da onu izleyerek doğuya doğru yol aldılar.

Yirmi iki aile yurtlarını bırakmak istemedikleri için doğuya gidenlere katılmadılar. Giden gurubun izlerini takip ederek onlara katılmaya çalışan iki kişi bu 22 kişiye rastladı. Bunlar birbirleriyle görüşüp tartıştılar. 22 kişi bu iki kişiye: "Erler İskender gelip geçici bir kişidir. Nasıl olsa gelip geçer, o sürekli bir yerde kalamaz. Kal aç" dediler. Bekle, eğlen, dur anlamına gelen "Kalaç" bu iki kişinin soyundan gelen Türk boyunun adı oldu. İskender Türk yurtlarına geldiğinde bu 22 kişiyi gördü ve Türk'e benziyor anlamında " Türk maned " dedi. Türkmenlerin ataları bu 22 kişidir ve isimleri de İskender'in yukarıdaki sözünden kaynaklanmıştır. Aslında Türkmenler, Kalaçlarla birlikte 24 boydur ama Kalaçlar kendilerini ayrı kabul ederler. Hükümdar Şu Uygurların yanına gitti. Uygurlar gece baskını yaparak İskender'in öncülerini bozguna uğrattılar. Sonra İskender ile Şu barıştılar. İskender Uygur şehirlerini yaptırdı ve geri döndü. Hükümdar Şu da Balasagun'a dönerek bugün Şu adıyla anılan şehri yaptırdı ve buraya bir tılsım koydurttu. Bugün de leylekler bu şehrin karşısına kadar gelir, fakat şehri geçip gidemezler. Bu tılsımın etkisi hala sürmektedir.
Bu destana göre İskender Türkistan'a geldiğinde Türkmenlerin dışındaki Türkler doğuya çekilmişlerdi. İskender Türkistan’da mukavemetle karşılaşmamış bu sebeple de ilerlememiştir. Büyük ölçüde çadırlarda yaşayan Türkler İskender'in seferinden sonra şehirler kurmuş ve yerleşik hayatı geliştirmişlerdir.

HUN - OĞUZ DESTANI

Oğuz Kağan destanı M.Ö. 209-174 tarihleri arasında hükümdarlık yapmış olan Hun hükümdarı Mete'nin hayatı etrafında şekillenmiştir. Bütün Türk destanlarında olduğu gibi bu destanın da ilk şekli günümüze ulaşmamıştır. Bugün, elimizde Oğuz destanının üç varyantı bulunmaktadır. XIII. ile XVI. yüzyıllar arasında Uygur harfleriyle yazılmış ve İslamiyet’ten önceki inancı yansıtan varyantın ilk örneği temsil ettiği kabul edilebilir. XIV. yüzyıl başında yazıldığı bilinen Reşideddin'in Camiüt-Tevarih adlı eserinde yer alan Farsça Oğuz Kağan Destanı İslami varyantların ilkini temsil etmektedir. Oğuz Kağan Destanının üçüncü varyantı ise XVII. yüzyılda Ebu'l-Gazi Bahadır Han tarafından Türkmenler arasındaki sözlü rivayetlerden ve önceki yazmalardan faydalanarak yazılmıştır.
Oğuz Kağan Destanı’nın İslamiyet öncesi rivayeti:
Ay Kağan'ın yüzü gök, ağzı ateş, gözleri ela, saçları ve kaşları kara perilerden daha güzel bir oğlu oldu. Bu çocuk annesinden ilk sütü emdikten sonra konuştu ve çiğ et, çorba ve şarap istedi. Kırk gün sonra büyüdü ve yürüdü. Ayakları öküz ayağı, beli kurt beli, omuzları samur omzu, göğsü ayı göğsü gibiydi. Vücudu baştan aşağı tüylüydü. At sürüleri güder ve avlanırdı. Oğuz'un yaşadığı yerde çok büyük bir orman vardı. Bu ormanda çok büyük ve güçlü bir gergedan yaşıyordu. Bir canavar gibi olan bu gergedan at sürülerini ve insanları yiyordu. Oğuz cesur bir adamdı. Günlerden bir gün bu gergedanı avlamağa karar verdi. Kargı, yay, ok, kılıç ve kalkanını aldı ve ormana gitti. Bir geyik avladı ve onu söğüt dalı ile ağaca bağladı ve gitti. Tan ağarırken geldiğinde gergedanın geyiği almış olduğunu gördü. Daha sonra Oğuz, avladığı bir ayıyı altın kuşağı ile ağaca bağladı ve gitti. Tan ağarırken geldiğinde gergedanın ayıyı da aldığını gördü. Bu sefer kendisi ağacın altında bekledi. Gergedan geldi ve başı ile Oğuz'un kalkanına vurdu. Oğuz kargı ile gergedanı öldürdü. Kılıcı ile başını kesti. Gergedanın bağırsaklarını yiyen ala doğanı da oku ile öldürdü ve başını kesti. Günlerden bir gün Oğuz Kağan Tanrıya yalvarırken karanlık bastı. Gökten bir gök ışık indi. Güneşten ve aydan daha parlaktı. Bu ışığın içinde alnında kutup yıldızı gibi parlak bir ben bulunan çok güzel bir kız duruyordu. Bu kız gülünce gök tanrı da gülüyor, kız ağlayınca gök tanrı da ağlıyordu. Oğuz bu kızı sevdi ve bu kızla evlendi. Günler ve gecelerden sonra bu kız üç oğlan çocuk doğurdu. Çocuklara Gün, Ay ve Yıldız isimlerini verdiler. Oğuz ormanda ava çıktığı günlerden birinde göl ortasında bir ağaç gördü. Ağacın kovuğunda gözü gökten daha gök, saçı ırmak gibi dalgalı, inci gibi dişli bir kız oturuyordu. Yeryüzü halkı bu kızın güzelliğini görse dayanamaz ölüyoruz derlerdi. Oğuz bu kızı sevdi ve onunla evlendi. Günlerden gecelerden sonra Oğuz'un bu kızdan da üç oğlu oldu. Bu çocuklara Gök, Dağ ve Deniz isimlerini koydular.
Oğuz Kağan büyük bir toy (şenlik) verdi. Kırk masa ve kırk sıra yaptırdı. Çeşit çeşit yemekler, şaraplar, tatlılar, kımızlar yediler ve içtiler. Toydan sonra beylere ve halka Oğuz Kağan şunları söyledi:

Ben sizlere kağan oldum
Alalım yay ile kalkan
Nişan olsun bize buyan
Bozkurt olsun bize uran
Av yerinde yürüsün kulan
Dana deniz, daha müren
Güneş bayrak gök kurıkan

Oğuz Kağan bu toydan sonra dünyanın dört bir tarafına elçilerle şu mektubu gönderdi: " Ben Uygurların kağanıyım ve yeryüzünün dört köşesinin kağanı olmam gerekir. Sizden itaat dilerim. Kim benim emirlerime baş eğerse, hediyelerini kabul eder ve onu dost edinirim. Kim baş eğmezse, gazaba gelirim. Onu düşman sayarım. Onunla savaşır ve yok ettiririm". Yine o zamanlarda sağ yanda bulunan Altun Kağan, Oğuz Kağan'a pek çok altın gümüş ve değerli taşlar hediye etti ve ona itaat ederek dostluk kurdu. Oğuz Kağanın sol yanında ise askerleri ve şehirleri çok olan Urum Kağan vardı. Urum Kağan Oğuz Kağan’ı dinlemezdi. Oğuz Kağan'ın isteklerini gene kabul etmedi. Oğuz Kağan gazaba geldi, bayrağını açtı ve askerleriyle birlikte Urum Kağan’a doğru yürüdü. Kırk gün sonra Buz Dağ'ın eteklerine geldi. Çadırını kurdurdu ve sessizce uyudu. Tan ağarınca Oğuz Kağan’ın çadırına güneş gibi bir ışık girdi. O ışıktan gök tüylü gök yeleli büyük bir erkek kurt çıktı. Kurt: " Ey Oğuz, sen Urum üzerine yürümek istiyorsun; Ey Oğuz ben senin önünde yürüyeceğim." dedi. Bunun üzerine Oğuz çadırını toplattırdı ve ordusuyla birlikte kurdu izlediler. Gök tüylü gök yeleli büyük erkek kurt itil Müren denizi yakınındaki Kara dağın eteğinde durdu. Urum Han’ın ordusu ile Oğuz Kağan’ın ordusu arasında büyük savaş oldu. Oğuz Kağan savaşı kazandı, Urum Han’ın hanlığını ve halkını aldı. Oğuz Kağan ve askerleri Gök tüylü ve gök yeleli kurdu izleyerek İtil ırmağına geldiler. Oğuz Kağan'ın beylerinden Uluğ Ordu Bey İtil ırmağını geçmek için ağaçlardan sal yaptı ve böylece karşıya geçtiler. Oğuz'un bu buluş hoşuna gittiği için bu Uluğ Ordu Bey'e "Kıpçak" adını verdi. Gök tüylü gök yeleli kurdu izleyerek yeniden yola devam ettiler. Oğuz Kağan'ın çok sevdiği alaca atı Buz dağa kaçtı. Oğuz Kağan’ın çok üzüldüğünü gören kahraman beylerinden biri Buz dağa çıktı ve dokuz gün sonra alaca atı bularak geri döndü. Oğuz Kağan atını ve karlarla örtünmüş kahraman beyi görünce çok sevindi. Atını getiren bu beye: "Sen buradaki beylere baş ol. Senin adın ebediyen Karluk olsun." dedi. Bir süre ilerledikten sonra gök tüylü ve gök yeleli erkek kurt durdu. Çürçet yurdu adı verilen bu yerde Çürçetlerin kağanı ve halkı Oğuz Kağan’a boyun eğmeyince büyük savaş oldu. Oğuz Kağan, Çürçet Kağan’ı yendi ve halkını kendisine bağladı. Oğuz Kağan, ordusunun önünde yürüyen bu gök tüylü gök yeleli erkek kurtla Hint, Tangut, Suriye, güneyde Barkan gibi pek çok yeri savaşarak kazandı ve yurduna kattı. Düşmanları üzüldü, dostları sevindi. Pek çok ganimet ve atla evine döndü. Günlerden bir gün Oğuz Kağan’ın tecrübeli bilge veziri Uluğ Bey rüyasında bir altın yay ve üç gümüş ok gördü. Altın yay gün doğusundan gün batısına kadar uzanıyordu. Üç gümüş ok da kuzeye doğru gidiyordu. Oğuz Kağan bu rüyayı dinleyince yurdunu oğulları arasında paylaştırdı.

KÖKTÜRK DESTANI

Köktürklerle ilgili tespit edilen destanın iki farklı rivayeti bulunmaktadır. Çin kaynaklarında tespit edilen varyant "Bozkurt", Ebu'l-Gazi Bahadır Han tarafından tespit edilen varyant Şecere-i Türk'te ise "Ergenekon" adıyla verilmiştir.

ERGENEKON DESTANI

Moğol ilinde Oğuz Han soyundan İl Han'ın hükümdarlığı sırasında Tatarların hükümdarı Sevinç Han Moğol ülkesine savaş açtı. İlhan'ın idaresindeki orduyu Kırgızlar ve diğer boylardan da yardım alarak yendi. İlhan’ın ülkesindeki herkesi öldürdüler. Yalnız il Han'ın küçük oğlu Kıyan ve eşi ile yeğeni Nüküz ile eşi kaçıp kurtulmayı başardılar. Düşmanın, onları bulamayacağı bir yere gitmeğe karar verdiler. Yabani koyunların yürüdüğü bir yolu izleyerek yüksek bir dağda dar bir geçide vardılar. Bu geçitten geçerek içinde akar sular, pınarlar, çeşitli bitkiler, çayırlar, meyve ağaçları, çeşitli avların bulunduğu bir yere gelince Tanrıya şükrettiler ve burada kalmağa karar verdiler. Dağın doruğu olan bu yere dağ kemeri anlamında "Ergene" kelimesiyle "dik" anlamındaki "Kon" kelimesini birleştirerek "Ergenekon" adını verdiler. Kıyan ve Nüküz'ün oğulları çoğaldı. Dört yüz yıl sonra kendileri ve sürüleri o kadar çoğaldılar ki Ergenekon'a sığamadılar. Atalarının buraya geldiği geçidin yeri unutulmuştu. Ergenekon'un çevresindeki dağlarda geçit aradılar. Bir demirci, dağın demir kısmı eritirlerse yol açılabileceğini söyledi. Demirin bulunduğu yere bir sıra odun, bir sıra kömür dizdiler ve ateşi yaktılar. Yetmiş yere koydukları yetmiş körükle hep birden körüklediler. Demir eridi, yüklü bir deve geçecek kadar yer açıldı. İlhan'ın soyundan gelen Türkler yeniden güçlenmiş olarak eski yurtlarına döndüler, atalarının intikamını aldılar. Egenekon’dan çıktıkları gün olan 21 martta her yıl bayram yaptılar. Bu bayramda bir demir parçasını kızdırırlar, demir kıpkırmızı olunca önce hakan daha sonra beyler demiri örsün üstüne koyarak döverler. Bugün hem yeniden özgür hem de bahar bayramı olarak hala kutlanmaktadır.

UYGUR DESTANLARI

Uygurlara ait Türeyiş ve Göç isimli iki destan parçası tespit edilmiştir. Türeyiş parçası Çin kaynaklarından Göç ise hem Çin hem İran kaynaklarında bulunmaktadır.

TÜREYİŞ DESTANI

Eski Hun beylerinden birinin çok güzel iki kızı vardı. Bu bey kızları ile ancak Tanrıların evlenebileceğini düşünüyordu. Bu sebeple ülkesinin kuzey tarafında yüksek bir kule yaptırarak iki güzel kızını Tanrılarla evlenmek üzere buraya yerleştirdi. Bir süre sonra kuleye gelen bir kurdun Tanrı olduğu düşüncesiyle kızlar bu kurtla evlendiler. Bu evlenmeden doğan Dokuz Oğuzların sesi kurt sesine benzerdi.

GÖÇ DESTANI

Uygurların yurdunda "Hulin" isimli bir dağ vardı. Bu dağdan Tuğla ve Selenge isimli iki ırmak çıkardı. Bir gece oradaki bir ağacın üzerine gökten ilAhi bir ışık indi. iki ırmak arasında yaşayan halk bunu dikkatle izlediler. Ağacın gövdesinde şişkinlik oluştu, ilAhi ışık dokuz ay on gün şişkinlik üzerinde durdu. Ağacın gövdesi yarıldı ve içinden beş çocuk göründü. Bu ülkenin halkı bu çocukları büyüttü. En küçükleri olan Buğu Han büyüyünce hükümdar oldu. Ülke zengin halk mutlu oldu. Çok zaman geçti. Yuluğ Tiğin isimli bir prens hükümdar oldu. Çinlilerle çok savaştı. Bu savaşlara son vermek için Oğlu Galı Tigin’i bir Çin prensesi ile evlendirmeğe karar verdi. Çinliler, prensese karşılık hükümdardan Tanrı dağının eteğindeki Kutlu Dağ adını taşıyan kayayı istediler. Gali Tigin kayayı verdi. Çinliler kayayı götürmek için kayanın etrafında ateş yaktılar, kaya kızınca üzerine sirke döktüler. Ufak parçalara ayrılan kayayı arabalara koyarak Çin'e taşıdılar. Memleketteki bütün kuşlar, hayvanlar kendi dilleriyle bu kayanın gidişine ağladılar. Bundan yedi gün sonra da Gali Tigin öldü. Kıtlık ve kuraklık oldu. Yurtlarını bırakarak göç etmek zorunda kaldılar.
Yaratılış, Alp Er Tunga, Şu, Oğuz Kağan, Ergenekon, Türeyiş ve Göç destanları bugünkü bütün Türk Cumhuriyet ve Topluluklarının ortak destanları olarak kabul edilmektedir. Büyük bir ihtimalle XV. yüzyılda yazıya geçirildiği kabul edilen "Dede Korkut Hikayeleri"nin Hun-Oğuz Destan dairesinden ayrılmış destan parçası olduğu görüşü oldukça yaygındır. Dede Korkut Hikayeleri bütün Türk dünyasında ortak olarak tanınan sözlü ve yazılı gelenekte yaşatılan önemli eserlerden biridir. Türklerin X. yüzyılda büyük kitleler halinde İslamiyet’i kabul etmelerinden ve Oğuzların büyük bir bölümünün batıya bugünkü Anadolu topraklarına göçmelerinden sonra gerek Orta Asya’da gerek Anadolu, Balkanlar ve Orta Doğu’da, Türkler farklı siyasi birlikler içinde yaşamışlardır. X. yüzyıldan sonra teşekkül eden destanlardan Köroğlu dışındakiler Türk topluluk ve gruplarının iletişimleri ölçüsünde yaygınlaşmıştır. Köroğlu destanı XVI. yüzyılda Anadolu'da teşekkül etmiş ve hemen hemen bütün Türk dünyası tarafından benimsenmiş ve çeşitlenerek yaşatılmaktadır.

İslamiyet’in kabulünden sonraki Türk destanları

Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han X. yüzyılda İslamiyet’i resmen devlet dini olarak kabul etmiştir. İslamiyet’ten sonra ilk teşekkül eden destan da bu hükümdarın İslamiyet’i kabul ve yaymak için yaptığı mücadelelerin efsanelerle zenginleştirilerek anlatımıyla doğmuştur. Bu destanın bir elyazmasında bulunan metni kısaca şöyle özetlenebilir:

SATUK BUĞRA HAN DESTANI

Hz. Muhammed kanatlı atı Burak'ın sırtında göklere yükseldiği "Mirac Gecesinde" gök katlarında kendinden önceki peygamberleri görür. Bunlar arasında birini tanıyamaz ve Cebrail'e bunun kim olduğunu sorar.
Cebrail :
"Bu peygamber değildir. Bu sizin ölümünüzden üç asır sonra dünyaya inecek olan bir ruhtur. Türkistan'da sizin dininizi yayacak olan bu ruh "Abdülkerim Satuk Buğra Han" adını alacaktır. " Hz. Muhammed yeryüzüne döndükten sonra her gün İslamiyet’i Türk ülkesine yayacak olan bu insan için dua etti. Hz. Muhammed'in arkadaşları da bu ruhu görmek istediler. Hz. Muhammed dua etti. Başlarında Türk başlıkları bulunan silahlı, kırk atlı göründü. Satuk Buğra Han ve arkadaşları selam verip uzaklaştılar. Bu olaydan üç asır sonra Satuk Buğra Han, Kaşgar sultanının oğlu olarak dünyaya geldi. Satuk Buğra Han’ın doğduğu gün yer sarsılmış, mevsim kış olduğu halde bahçeler, çayırlar çiçeklerle örtülmüştü. Falcılar bu çocuğun büyüyünce Müslüman olacağını söyleyerek öldürülmesini isterler. Satuk Buğra Han’ı, annesi: "Müslüman olduğu zaman öldürürsünüz." diyerek ölümden kurtarır.
Satuk Buğra Han 12 yaşında arkadaşlarıyla birlikte ava çıkmağa başlar. Avda oldukları günlerden birinde kaçan bir tavşanın arkasından hızla koşarken arkadaşlarından uzaklaşır. Kaçan tavşan durur ve bir ihtiyar insan görünümü kazanır. Satuk Buğra Han'ın sonradan Hızır olduğunu anladığı bu yaşlı kişi ona Müslüman olmasını öğütler ve İslamiyet’i anlatır. Satuk Buğra, Kaşgar hükümdarı olan amcasından İslamiyet’i kabul etmesini ister. Kaşgar Hanı, Müslüman olmayacağını söyler. Satuk Buğra Han'ın işaretiyle yer yarılır ve hükümdar toprağa gömülür. Satuk Buğra Han hükümdar olur ve bütün Türk ülkeleri onun idaresinde İslamiyet’i kabul ederler. Satuk Buğra Han, ömrünü Müslümanlığı yaymak için mücadele ile geçirmiştir. Menkıbelere göre Satuk Buğra Han'ın düşmana uzatıldığında kırk adım uzayan bir kılıcı varmış ve savaşırken etrafına ateşler saçıyormuş. 96 yaşında Tanrıdan davet almış bu sebeple Kaşgar'a dönmüş ve hastalanarak burada ölmüştür.

MANAS DESTANI

Kırgız Türkleri arasında doğan Manas destanı Kazak-Kırgız Türk kültür dairesi içinde bugün de bütün canlılığı ile yaşamaktadır. Bu destanın XI. ile XII. yüzyıllarda meydana geldiği düşünülmektedir. Destanın kahramanı Manas da, Oğuz Kağan destanının İslami rivayetindeki ve Satuk Buğra Han gibi İslamiyet’i yaymak için mücadele eden bir kahramandır. Böyle olmakla beraber Manas destanında İslamiyet öncesi Türk kültür, inanç ve kabullerinin tamamını görmek mümkündür. Bazı varyantları 400.000 mısra olan Manas destanı Türk-Bozkır medeniyetinin Kazak -Kırgız dairesinin kültür belgeseli niteliğindedir.

CENGİZ - NAME

Orta Asya'da yaşayan Türk boyları arasında XIII. yüzyılda doğup gelişmiştir. Cengiz-name Moğol hükümdarı Cengiz'in hayatı, kişiliği ve fetihleri ile ilgili olarak Cengiz'in oğulları tarafından idare edilen Türkler tarafından meydana getirilmiştir. Orta Asya'da yaşayan Türkler özellikle de Başkurd, Kazak ve Kırgız Türkleri, Cengiz destanını çok severek günümüze kadar yaşatmışlardır. Cengiz-name'de, Cengiz bir Türk kahramanı olarak kabul edilmekte ve hikaye Türk tarihi gibi anlatılmaktadır. Cengiz, Uygur Türeyiş destanının kahramanları gibi gün ışığı ile Kurt-Tanrı'nın çocuğu olarak doğar. Cengiz-name, Moğol Hanlarının destani tarihi olarak kabul edildiğinden tarih araştırıcılarının da dikkatini çekmiştir. XVII. yüzyılda Orta Asya Türkçesi’nin değerli yazarı Ebu'l Gazi Bahadır Han, "Şecere-i Türk" adlı eserinde "Cengiz-name"nin 17 varyantını tespit ettiğini söylemektedir. Bu bilgi, bu destanın, Orta Asya'daki Türkler arasındaki yaygınlığını göstermektedir. Orta Asya Türkleri, Cengiz'i İslam kahramanı olarak da görmüşler ve ona kutsallık atfetmişlerdir. Batıdaki Türkler tarafından ise Cengiz hiç sevilmemiştir. Arap tarihçilerinin, bu hükümdarı İslam düşmanı olarak göstermeleri ve tarihi olaylar onun sevilmemesinde etkili olmuştur. Moğolların Anadolu’ya saldırgan biçimde gelip ortalığı yakıp yıkmaları, Bağdat'ın önce Hülagu daha sonra Timurlenk tarafından yakılıp yıkılması, Timurlenk'in Yıldırım Bayezid ile sebepsiz savaşı gibi tarihi gerçekler, Cengiz'in de diğer Moğollar gibi sevilmemesine sebep olmuştur. Cengiz-name batıda yaşayan Türklerin hafıza ve gönüllerinde yer almamıştır. "Cengiz-name"nin Orta Asya Türkleri arasında bir diğer adı da "Dastan-ı Nesl-i Cengiz Han"dır.

EDİGE

Bu destanda XIII yüzyılda Hazar denizi kıyısında kurulan Altınordu Hanlığı’nın XV. yüzyılda Timurlular tarafından yıkılışı anlatılmaktadır. Destanın adı, Altınordu Hanı ve bu destanın kahramanı Edige Mirza Bahadır'a atfen verilmiştir. Edige Mirza Bahadır'ın devletini ayakta tutabilmek için yaptığı büyük mücadeleler, ölümünden sonra XV. yüzyılda destan haline getirilmiştir. 1820 yılından itibaren yazıya geçirilen Edige destanının Kazak-Kırgız, Kırım, Nogay, Türkmen, Kara Kalpak, Başkırt olmak üzere altı rivayeti tespit edilmiştir
Osmanlı sahasında destandan hikayeye geçişte ara türler olarak da nitelendirilen çok tanınmış ve bir çok Türk topluluklarınca da bilinen Köroğlu örneği yanında daha sınırlı alanlarda tespit edilen Danişmendname, Battalname gibi ilgi çekici örnekler de bulunmaktadır.

BATTAL - NAME

Bu destanın kahramanı Türkler arasında Battal Gazi adıyla benimsenmiş bir Arap savaşçısıdır. Asıl destan, VIII. yüzyılda, Emevilerin Hıristiyanlarla yaptıkları savaşlarda büyük kahramanlıklar göstermiş Abdullah isimli bir kişiyle ilgili olarak doğmuştur. Battal Arapça kahraman demektir, Battal Gazi, Arap kahramanına verilen unvanlardır. Türklerin Müslüman olmalarından sonra Battal Gazi destan tipi Türkleştirilmiş önceki destan epizotlarıyla zenginleştirilmiş ve anlatım geleneği içine alınmıştır. XII. ve XIII. yüzyıllarda Battal-name adı ile ve nesir biçimi yazıya geçirilmiştir. Hikayeci aşıkların repertuarlarında da yer almıştır. Seyyid Battal adıyla da anılan bu kahraman hem çok bilgili, çok dindar ve cömerttir. Müslümanlığı yaymak için yaptığı mücadelelerde insanların yanında büyücü, cadı ve dev gibi olağanüstü güçlerle de savaşır. "Aşkar Devzade" isimli atı da kendisi gibi kahramandır. Arap, Fars ve Türklerin X.-XX. yüzyıllar arasında oluşturdukları ortak İslam kültür dairesinin ürünlerinden biri olmakla beraber Orta Asya'da yaşayan Türk gruplar arasına da yayılarak Türk kabul ve değerleriyle kaynaşmıştır.

DANİŞMEND - NAME

Anadolu’nun fethini ve bu mücadelenin kahramanlarını anlatan, XII. yüzyılda sözlü olarak şekillenen XIII. yüzyılda yazıya geçirilen İslami Türk destanlarındandır. Danişmend-name'de hikaye edilen olayların tarihi gerçeklere uygunluğu, kahramanlarının yaşamış Türk beyleri olmalarından, Anadolu coğrafyasının gerçek isimleriyle anılmasından dolayı uzun süre tarih kitabı olarak nitelendirilmiştir. Köroğlu metni destan adıyla anılmakla ve bazı destani niteliklere de sahip olmakla birlikte XX. yüzyılda Anadolu'dan derlenen örnekleri daha çok halk hikayesi geleneğine yakındır. Anadolu'da hikayeci aşıklar tarafından 24 kol halinde anlatılan hikayesinin özeti kısaca şöyledir:

KÖROĞLU DESTANI
Bolu beyi, güvendiği seyislerinden biri olan Yusuf'a: " Çok hünerli ve değerli bir at bul ." emrini verir. Seyis Yusuf, uzun süre Bolu beyinin isteğine uygun bir at arar. Büyüdüklerinde istenen niteliklere sahip olacağına inandığı iki tay bulur ve bunları satın alır. Bolu beyi bu zayıf tayları görünce çok kızar ve seyis Yusuf'un gözlerine mil çekilmesini emreder. Gözleri kör edilen ve işinden kovulan Yusuf, sıska taylarla birlikte evine döner. Oğlu Ruşen Ali'ye verdiği talimatlarla tayları büyütür. Babası kör olduğu için Köroğlu takma adıyla anılan Ruşen Ali, babasının isteğine göre atları yetiştirir. Taylardan biri olağanüstü bir at haline

gelir ve Kırat adı verilir. Kırat da destan kahramanı Köroğlu kadar ünlenir. Seyis Yusuf, Bolu beyinden intikam almak için gözlerini açacak ve onu güçlü kılacak üç sihirli köpüğü içmek üzere oğlu ile birlikte pınara gider. Ancak, Köroğlu babasına getirmesi gereken bu köpükleri kendisi içer, yiğitlik, şairlik ve sonsuz güç kazanır. Babası kaderine rıza gösterir ancak oğluna mutlaka intikamını almasını söyler. Köroğlu Çamlıbel'e yerleşir, çevresine yiğitler toplar ve babasının intikamını alır. Hayatını yoksul ve çaresizlere yardım ederek geçirir. Halk inancına göre silah icat edilince mertlik bozuldu demiş kırklara karışmıştır.

Çeşitli dönemlere ve farklı siyasi birlikler sahip Türk grupları arasında tespit edilen Türk destanlarının kısaca tanıtımı ve özeti bu kadardır. Bu destan metinleri incelendiğinde hepsinde ilk Türk destanı Oğuz Kağan destanının izleri bulunduğu görülür. Bu destan parçaları Türk dünyasının ortak tarihi dönem hatıralarını aksettiren ilk edebi ürünler olarak da önem ve değer taşırlar.

Arama: Türk Destanları ve Kısa Hikayeleri, türk destanları nelerdir, türk destanları hakkında kısa bilgi, destan hikayeleri, destan özetleri, göktürk oğuz islamiyet destanları, köroğlu destanı hikayesi özeti

Orta Asya Türk Tarihi

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi İle İlgili Kavramlar

Swt Bilişim zaman: Temmuz 09, 2012 0

>İslamiyet Öncesi Türk Tarihi İle İlgili Kavramlar aşağıda kısaca anlatılmıştır:

ASİMİLASYON: Erime, kültürel özelliklerini kaybetme.
KUT: Tanrı tarafından hükümdarlara verildiğine inanılan hükümdarlık hakkı.
BALBAL: Türklerde ölen savaşçının mezarına dikilen taşlar.
BİTİKÇİ: İslamiyet'ten önceki dönemlerde Türklerde Hakanın baş yazmanıdır. Bu kişiye başka devletler ve topluluklarla ilişkilerin düzenlenmesi görevi de verilmiştir.
BOY: Bir milletin içindeki kol veya grup.
DESTAN: Türk Halk Edebiyatı'nın en uzun koşuk biçimidir. Konusunu çeşitli toplumsal olaylardan alır. Dörtlükler halinde yazılır ve saz eşliğinde de söylenebilen şiirlerdir.
EMİR: Türkçe'de "Bey" karşılığı bir sözcük.
ESARET: Kölelik, mahkumiyet.
HAKAN (KAĞAN): İslamiyet'ten önceki dönemlerde Türk Moğol ve Tatar büyük hanları için kullanılan bir ünvan.
İKİLİ TEŞKİLAT: Devletin Doğu/Batı, Sağ/Sol ya da Kuzey/Güney şeklinde iki idari bölgeye ayrılarak yönetilmesi.
İL (EL): Eski Türklerde devlet.
KAĞAN: Eski Türklerde hükümdara verilen ünvan.
KENGEŞ: Meclis.
KURGAN: Bir mezarın üzerine taş veya toprak yığılarak oluşturulmuş tepe.
KURULTAY (TOY/KENGEŞ): Eski Türklerde devlet işlerinin görüşüldüğü danışma meclisi.
NEVRUZ: Ortadoğu ve Ön Asya'da yaşayan çeşitli halklarca yeni yılın başlangıcı ya da Bahar Bayramı olarak kutlanılan gün. Miladi takvimde 21 Mart gününe rastlar. Bazı görüşlere göre Nevruz geleneğinin Zerdüşt inancından kaynaklandığı sanılır.
NOYAN: Moğollarda "Yosun" ve "Opog" denilen toplumsal birimlerin başında bulunan önder. Zamanla askeri nitelikleri öne çıkmış ve ordu komutanı anlamını kazanmıştır. Yardımcılarına "Nöker" adı verilirdi.
ONGUN: Her boyun saygı duyduğu hayvanın simgesidir.
OTAĞ: Türklerde sefer sırasında hükümdar ya da ordu komutanı için kurulan büyük çadır. Genellikle birbirine geçişli 3-4 bölümden oluşurdu.
OYMAK: Boy, Kabile.
ŞAMAN (KAM;BAKSİ): Doğa üstü güçlerle doğrudan iletişim kurma gücüne ve yeteneğine sahip olduğuna inanılan, büyüler yapan, gelecekten haber alabilen, ilkel dinlerdeki din adamıdır.
ŞAMANİZM: Moğolca "Dilenci Rahip" anlamındaki "Şaman" sözcüğünden türemiştir. Cinlerle, tanrılarla, ruhlarla ilişki kurduğuna inanılan Şamanların oluşturduğu ilkel bir inanç sistemidir.
TAMU: Cehennem.
UÇMAĞ: Cennet.
TÖRE: Toplumun çıkarlarına uygun düştüğüne inanılan, toplumun uzun bir süreç içerisinde oluşturduğu ve bireyleri de bunlara uymaya zorladığı geleneksel kuralların tümü.
YABGU: Orta Asya Türk topluluklarında hakandan sonra gelen ya da bağımlı toplulukların yöneticilerine verilen addır.
YUĞ: Eski Türklerde cenaze törenlerine verilen isimdir.
Arama sözcükleri: asimilasyon nedir, kut nedir, balbal nedir, bitikçi nedir, boy nedir, destan nedir, emir nedir, esaret nedir, hakan kağan kime denir nedir, ikili teşkilat nedir kim uyguladı, il el ne demektir, kağan kengeş kurgan ne demek nedir, kurultay toy kenge nedir ne demek, nevruz bayramının kökeni nedir, noyan ongun kavramları nedir, otoğ oymak ne, şaman kam baksi ne demek, şamanizm nedir ne zaman,kim, tamu uçmağ ne demek, töre yabgu yuğ töreni ne demek?

Orta Asya Türk Tarihi

Kısaca Türk-İran İlişkileri

Swt Bilişim zaman: Haziran 30, 2012 0

Türk-İran ilişkileri Akhun Devleti (Onaltı büyük Türk devletlerinden biridir) zamanında başlamıştır. Afganistan'da kurulan Akhun Devleti, İran'la (Sasaniler) savaşmıştır. Göktürklerle anlaşan Sasaniler (İran), Akhun Devletine son veriştir. Göktürkler Bizans ile anlaşarak Sasanilere saldırdılar. Sasani Devleti iyice zayıfladı. Hz.Ömer döneminde Sasani Devleti'ne son verildi. İran Büyük Selçuklu Devleti döneminde de Türklerin egemenliğinde kaldı.

Arama sözcükleri: Türk-İran ilişkileri tarihte ne zaman başlamıştır?, Türk-İran,Sasani Devletine kim son verdi?,Akhun Devletini kim yıktı?.

Orta Asya Türk Tarihi

Kısaca Türk-Arap İlişkileri

Swt Bilişim zaman: Haziran 29, 2012 0

Türk-Arap ilişkileri Hz.Ömer döneminde başladı. Orta Asya'ya Müslüman Arap orduları ile Türkler arasında savaşlar olmuştur. Özellikle Emevi yönetiminin Türklere iyi davranmaması iki millet arasında savaşlara yol açmış ve Türkler bu dönemde İslam dinini fazla benimsememişlerdir. Emevilerden sonra Abbasiler yönetime geçmiştir. Abbasiler döneminde Türk-Arap ilişkileri çok olumlu geçmiş ve Türkler hızla İslamiyete girmeye başlamışlardır. İlk önce Karluk, Yağma, Çiğil Türkleri daha sonra da Oğuz Türkleri İslamiyete girdiler. Oğuz Türkleri İslamiyete girdikten sonra Türkmen adını aldılar.
Arama sözcükleri: Türk-Arap ilişkileri ne zaman başladı, Hz. Ömer, Emeviler, Abbasiler, ilk müslüman Türk toplulukları kimler,Orta Asya Türk Tarihi, islam tarihi.

Orta Asya Türk Tarihi

Kısaca Türk-Moğol İlişkileri

Swt Bilişim zaman: Haziran 27, 2012 0

Moğollar Türklerle aynı bölgede yaşayan ve uzun yıllar Türk egemenliğinde kalan bir millettir. Türklerle akraba bir topluluk kabul edilir. Ancak Moğollar Türk değillerdir. Moğollar 1209 yılında ilk defa Cengiz Han döneminde devlet kurmuşlar, diğer Türk boylarını kendi egemenlikleri altına alarak devletlerini Asya'dan Avrupa'ya kadar genişletmişlerdir. Moğollar özellikler Uygur Türklerinden etkilenmişlerdir.

Arama sözcükleri: Moğollar hakkında kısaca bilgi, Moğollar kimdir?, Moğollar Türk müdür?, Cengiz Han hangi devletin hükümdarıdır, Türk-Moğol ilişkileri nasıldır?, Orta Asya Türk Tarihi.

Orta Asya Türk Tarihi

Kısaca Türk-Çin İlişkileri

Swt Bilişim zaman: Haziran 27, 2012 0

Hunlar ve Göktürler döneminde Türkler ve Çinliler arasında sonu gelmeyen birçok savaşlar yapılmıştır. Çinliler bu dönemde Türklerin en büyük düşmanı olmuşlardır. Türklere karşı Çinliler savunma amaçlı "Çin Seddi"ni yapmışlardır. Türk-Çin mücadelesinin temel nedeni İpek Yolu'na egemen olma mücadelesidir. Çinliler Türk devletlerini savaşarak yenemedikleri için içeriden yıkma politikasını uygulamışlardır. Bu politikalarında başarılı olmuşlar, hem Hunlar hem de Göktürkler ikiye bölünmüş ve Çinlilerin egemenliğine girmiştir. Uygurlar döneminde durum biraz daha farklı olmuş, Çinlilerle daha çok ticari ilişkilerde bulunulmuştur.

Orta Asya Türk Tarihi

Türklerin Tarih Boyunca Kullandıkları Takvimler

Swt Bilişim zaman: Mayıs 15, 2012 0

Türklerin Tarih Boyunca Kullandıkları Takvimler:

On İki Hayvanlı Türk Takvimi: İlk Türk Devletleri kullandı.
Hicri Takvim: Türk-İslam devletleri kullandı.
Celali Takvim: Büyük Selçuklu Devleti kullandı.
Rumi Takvim: Osmanlı Devleti kullandı.
Miladi Takvim: Türkiye Cumhuriyeti kullanıyor.

On İki Hayvanlı Türk Takvimi

Orta Asya Türk Tarihi

İlk Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet 2

Swt Bilişim zaman: Nisan 07, 2012 0

1.Devlet Yönetimi:

Türkler devletlerine "İl" derlerdi. Devleti yöneten kişiye çeşitli isimler verilirdi: Hakan, Kağan, Han, Tanhu, Şanyu, Yabgu, İlteber, İdikut.

Hükümdarlık Sembolleri:

Otağ (Hükümdar Çadırı)
Örgün (Taht)
Davul
Tuğ
Kotuz (Sorguç)
Yay

Hükümdarın Görevleri:

Töreye göre ülkeyi yönetmek
adaleti sağlamak
Dağınık boyları toplamak
Orduyu komuta etmek
Kurultaya başkanlık etmek
Millete hesap vermek
Halkın refahını sağlamak

Türk Devletlerinde, devlet hükümdar ailesinin ortak malı sayılmıştır. Bu durum hükümdar aile arasında taht kavgalarının çıkmasına yol açıyordu. Bu sebepten birçok Türk devleti kurulduktan kısa bir süre sonra yıkılmıştır.

"Kut İnancı" Türklerde Kağanlık görevinin Tanrı tarafından bir boya verilmesi inancına denirdi. Kut Gök Tanrı tarafından sadece kişiye değil ailesine de verildi. Kan yoluyla geçerdi. Bu durum veraset sisteminden dolayı taht kavgalarına neden olmuştur.

Türk devletleri genellikle Doğu-Batı olmak üzere ikiye ayrılırdı. Ülkenin doğu tarafı her zaman batı tarafından üstün kabul edilirdi. Ülkenin doğu kanadını Hakan, batı kanadını ise hakanın kardeşi veya hanedan üyesi biri yönetir ve "Yabgu" ünvanını alırdı. (Federatif Yönetim / İkili Teşkilat).

Devlet işleri "kurultayda" (Kengeş) görüşülürdü. Kurultaya boy beyleri ve kağanın eşi de katılırdı. Bu durum Türklerin demokrasi ve kadın haklarına önem verdiğini gösterir. Kurultayda son kararı kağan verirdi. Bu da kurultayın sadece bir danışma meclisi konumunda olduğunu gösterir.

Kurultayın Üyeleri:

Hakan (Hükümdar)
Hatun (Hükümdarın eşi)
Hanedan üyeleri
Hükümet üyeleri
Boy beyleri
Bağlı beyliklerin temsilcileri

Kurultayın Görevleri:

Hakanı seçmek
Ülkenin genel politikasını belirlemek
Hakan'ın töreyi uygulamasını denetlemek
Töre koymak
Orduyu teftiş etmek
Hakan'a danışmanlık yapmak.

Ülke yönetiminde yer alan diğer görevliler:

Aygucı: Vezir
Buyruk: Bakan
Tamgacı: Bitikçi, Katip
Tarkan: Askeri yönetici
Sud: Hanedan üyesi
Apa: Sivil yönetici
Yargucı: Yargıç
Ağılıg: Hazine görevlisi
Tigin: Hükümdarın oğlu
Şad: Hanedan üyesi, vali

2. Ordu:

Türk milleti için "Ordu-Millet" kavramı kullanılırdı. Türk milleti içerisindeki her kişi asker sayılırdı. Her Türk asker doğar. Bazen savaşlara kadınlar bile katılırdı. Her Türk küçük yaştan itibaren savaş eğitimi alır ve her an savaşa hazırlıklı olurdu. Türklerde paralı askerlik kavramı yoktu. Askerlik kutsal kabul edilir. Ülke düşman saldırısına uğradığı zaman herkes gönüllü olarak kendi isteği ile savaşa katılırdı. İlk düzenli Türk ordusu Mete Han döneminde oluşturuldu. Mete Han orduyu onlu sisteme göre teşkilatlandırdı. Mete Han'ın devletin başına geçtiği M.Ö 209 tarihi Türk Kara Kuvvetlerinin (TKK) kuruluşu olarak kabul edilir. Onlu sistem daha sonra diğer milletlerin ordularında da kullanılmaya başlandı.

Türkler savaşlarda "Turan Taktiği" ya da "Bozkurt Oyunu" denilen bir savaş taktiği yaparak düşman ordularını yenerdi.

turan taktigi, bozkurt oyun, hilal taktiği

Turan Taktiği

Turan Taktiği: Türk ordusu yeniliyormuş gibi geri çekilir, düşman ordusu iyice içeri alındıktan sonra yan kanatlarda bekleyen askerler düşman ordusunu sararak imha ederdi.

Türk Ordusunun Temel Özellikleri:

Ücretli değildir
Onlu sisteme göre teşkilatlanmıştır.
Süreklidir. Kadın-erkek herkes asker sayılırdı.
Türk ordusunun temeli atlı askerlerden meydana geliyordu. Bu durum Türk ordusunun manevra hızını artırıyordu.
Türk ordu sistemi Çin, Roma, Bizans, Moğol ve Slav ordu sistemlerini etkilemiştir.

3. Hukuk:

Türklerde yazılı bir hukuk sistemi yoktu, ama TÖRE adı verilen gelişmiş bir sözlü hukuk sistemi vardı. Törenin dayandığı temel ilkeler; adalet, eşitlik, iyilik, insanlık gibi kavramlardı.

Töreye kağan dahil herkes uymak zorundaydı. (Bu durum kanun üstünlüğünü gösterir)

Göçebe yaşam dolayısıyla uzun sürekli hapis cezaları yoktu.

İlk yazılı hukuk belgeleri Uygurlar zamanında başlamıştır. (Ticaretin gelişmesiyle.)

Bu dönemde siyasi davalara, başkanlığını kağanın yaptığı yüksek mahkeme niteliğinde olan mahkemeler bakardı.

4. Din ve İnanış:

İslamiyetten önceki Türklerde değişik dini inanışlara rastlanmaktadır.

Tabiat Kuvvetlerine İnanma: Dağ, Tepe, Nehir, Ağaç, Orman gibi doğa varlıkları kutsal sayılır, onların gizli güçleri olduğuna inanılırdı. Günümüzde kutlanan Nevruz Bayramı da bu inanışın devamıdır.
Atalar Kültü: Türkler ölen atalarının ruhlarının sürekli olarak kendilerini izlediklerine ve onlara layık olmak için çalışılması gereğine inanırlardı.
Gök Tanrı İnancı: Türk boylarının çoğunda kabul gören dini inanış işte budur. Gök Tanrı inanışına göre sadece bir tek tanrı vardır. Her şeyi o yaratmıştır. Türklerdeki bu Gök Tanrı inanışını İslamiyete çok benzemektedir. Bu yüzden ilerde Türkler İslamiyeti seçecektir.

"Şamanizm" anlayışı da diyebileceğimiz bu inanışta iyi ve kötü ruhlar vardı. Din adamlarına "Şaman" denirdi. Şamanlar törenler yaparak kötü ruhların insanlara zarar vermesini engellerlerdi.

Bunların dışında Avrupa'ya göç eden Türkler arasında Hıristiyanlığı benimseyenler olmuştur. ( Bulgarlar ve Macarlar gibi..) Ayrıca Hazar Türkleri Museviliği, Uygur Türkleri Maniheizm ve Budizm dinlerini benimsediler. Fakat Türkler arasında hiçbir din İslam kadar benimsenmemiştir.

Türklerde ölümden sonraki hayata inanılırdı ve bu yüzden ölüler eşyalarıyla birlikte gömülürdü. ( Sehpası, Masası, Silahı, Atı gibi... evet at dahi gömülürdü)

Dini bazı kavramlar ise şöyleydi;

Tamu: Cehennem

Uçmağ: Cennet

Kurgan: Mezar

Sagu: Ağıtlar

Yuğ: Cenaze töreni

Balbal: Balbal nedir? Ölen kişinin mezarının etrafına kişinin öldürdüğü düşman sayısı kadar dikilen küçük heykellere Balbal denilirdi. Aşağıdaki resimde bir Balbal örneği görüyorsunuz.

Balbal

5. Toplum Yapısı:

Türk toplumunun çekirdeğini aile oluşturuyordu. Aileler bir araya gelerek "Urug"ları, uruglar bir araya gelerek "Boy"lar, boylarda bir araya gelerek "Budun"u (millet) oluşturuyordu.

Aile (Oguş) - Urug (Oba) - Boy - Budun - Devlet (İl)

Türk toplumunda kölelik yoktur.
Türkler her yıl bahar mevsiminin başlangıcında Toy adı verilen şölen düzenlerlerdi. Bu şölenlerde yoksul halka yemek dağıtılırdı. (Nevruz Bayramı)

6. Sosyal Hayat:

Kımız

Orta Asya yaşam tarzı göçebeliğe dayanıyordu. Türk boylarının büyük bir bölümü - Uygurlar hariç- göçebe yaşam sürmüşlerdir. Göçebe Türk yaşamında çadır, at ve hayvancılığın önemi büyüktü. Göçebe hayat tarzı sebebiyle ekonomik hayat hayvancılığa dayanıyordu. Tarım göçebe hayattan ötürü yapılamamış ya da çok az yapılmıştır. Türkler et yiyerek besleniyorlardı. At sütünden yapılan "Kımız" adı verilen o ilginç şeyi içiyorlardı. Türkler avcılığa ve spora büyük önem verirlerdi. Avları günler sürerdi. Bu avlarda birinci amaç gençleri savaş ortamına alıştırmaktı. Türk hayat tarzında toplumsallaşma yoktu. Herkes eşit sayılırdı. Bu özellik diğer medeniyetlerden üstün olduğumuzu gösteriyor.

Göçebe Yaşamın Sonuçları:

Ekonomi genelde hayvancılığa dayanmaktadır.
Sanat eserleri taşınabilir özelliktedir.
Uzun süreli hapis cezaları yoktur.
Askeri teşkilatlanmalar kolay olmuştur.
Toplumsallaşma yoktur.
Yazılı kültür fazla gelişmemiştir.
Mimari alanda bir gelişme olmamıştır.

7. Ekonomik Hayat:

Türk ekonomisinin temeli hayvancılığa dayanıyordu. At ve koyun yetiştiriciliği yapılan en büyük ekonomik etkinlikti. Tarım, hayvancılığa göre ikinci planda kalmıştı. Bunlardan hariç İpek Yolu'ndan alınan vergiler de önemli bir ekonomik gelirdi. İpek Yolu yüzünden Çinliler ile Türkler arasında sürekli bir mücadele olmuştur. İpek Yolu haricinde bir de Kürk Yolu vardı. Bu yolda önemli bir gelir kaynağıydı.

Ekonomide Türkler dışarıya daha çok hayvan ürünleri satmışlar ve dışarıdan tahıl, ipek vb. ürünler almışlardır.

Türklerde ekonomi sadece hayvancılığa dayanmamaktaydı. Bunun kanıtı ise yapılan kazılarda Asya Hunları ve Göktürklere ait sulama kanalları (Tötö Kanalı) ve sabanlara rastlanmıştır. Bu da ekonominin sadece hayvancılıktan ibaret olduğu tezini çürütmüştür.

Çin etkisi ve benimsedikleri dinin de etkisiyle Uygurlar yerleşik yaşama geçmişler ve tarımsal faaliyetlere başlamışlar, şehirler kurmuşlardır.

8. Yazı Dil ve Edebiyat:

Tarih boyunca birçok alfabe kullanan Türklerin kendilerine ait iki tane alfabesi vardır. Bunlar Göktürk Alfabesi ve Uygur Alfabesi'dir. Türklerin kullandığı dil Ural-Altay dil grubunun sondan eklemeli Altay koluna mensuptur.

Türkler göçebe yaşam nedeniyle fazla yazılı eser bırakamamışlardır. Bu yüzden yazılı edebiyattan çok sözlü edebiyat gelişmiştir. Sözlü edebiyata ait ilk eserler destanlardır.

Destanlar:

Alp Er Tunga Destanı: İskitler (Saka)
Oğuz Kağan Destanı: Hunlar
Ergenekon Destanı: Göktürkler
Türeyiş ve Göç Destanları: Uygurlar
Manas Destanı: Kırgızlar (Bu destan dünyanın en uzun destanıdır.)
Dede Korkut: Oğuzlar (İslama geçiş dönemini anlatır)

Yazılı Türk edebiyatına ait ilk eser ise Orhun Abideleridir.(Göktürk Kitabeleri). Orhun Abideleri 2.Göktürk Devleti hakanı Bilge Kağan, kardeşi Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.

Orhun Abideleri

Orhun Abidelerinin Özellikleri:

Türk edebiyatının ilk yazılı ürünleridir.
Türk adının geçtiği ilk Türkçe metindir.
İlk yazılı milli tarih kaynağımızdır.
Kitabelerde halkın ve devletin karşılıklı görevleri üzerinde durulmuştur.
Siyasetname özelliği göstermektedir.
Sosyal devlet anlayışının benimsendiğine dair kanıtlar vardır.
Orhun Kitabeleri 1893 yılında Danimarkalı Türkolog Thomsen tarafından ilk kez okunmuştur.
Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.

Göktürk Alfabesi 38 harften oluşmaktadır. Türkler ilk dönemler Göktürk ve Uygur Alfabelerini kullanırken daha sonraları Soğd, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini de kullanmışlardır.

Kağıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devleti Uygurlardır. Türklere ait ilk yazılı hukuk belgeleri de Uygurlara aittir.

Orhun Kitabelerinden hariç Karabalsagun ve Yenisey Yazıtları da Türklere aittir.

Tonyukuk Yazıtının Doğu Yüzü

9. Bilim ve Sanat:

Türklerin genellikle göçebe yaşam tarzlarından dolayı sanat eserleri de taşınabilir özelliklerde olmuştur. Deri, Ahşap, Metal ve Taş İşçiliğinde genellikle hayvan motifleri kullanılmıştır.

Uygurların yerleşik hayata geçmesiyle birlikte şehirler kurulmuş, manastırlar, saraylar inşa edilmiştir. Minyatürler oluşturulmuştur.

Türklerde Gelişen Başlıca Sanat Dalları Şunlardır:

Demircilik
Maden işlemeciliği
Halı-kilim dokumacılığı
Süs eşyaları yapımı vesaire

Altaylarda Hunlara ait olduğu bilinen Pazırık Kurganı'nda dünyanın en eski halısı bulunmuştur.

Kazakistan'daki Issık (esik) Kurganı'nda Altın Elbiseli Adam adı verilen bir zırh bulunmuştur.

Takvim:

Türkler ilk olarak Oniki Hayvanlı Türk Takvimi'ni kullanmışlardır. Bu takvim; güneş yılı esasına göre düzenlenmiştir. Her döneme bir hayvan adı verilmiştir. (Takvimin kullanılması Türklerin astronomi ile uğraştıklarının kanıtıdır.)