M.Ö. II. Yüzyıl'dan M.S. V. Yüzyıl'a kadar varlıklarını sürdürmüş, 550 yıl boyunca güçlü bir devlet olarak yaşamış VUSUNLAR, bugünkü Doğu Türkistan ve Kazakistan topraklarında yaşamışlardır.
VUSUNLAR Ortaasya'da büyük ve güçlü bir devlet kurmalarına rağmen haklarında çok az şey biliniyor. Vusunlar'a ait bilgiler sadece Çin kaynaklarında bulunuyor.
Arkeoolojik kazılar 20. yüzyılın başında Ruslar tarafından başlatılmış, Kazakistan'ın bağımsızlığından sonra kaynak yetersizliğinden durdurulmuş, bu nedenle Vusunlar hakkında çok geniş verilere sahip olunamamıştır.
Vusunlar'ın konuştuğu dil hakkında tarihçiler ikiye ayrılıyor. Bir kısmı Türkçe derken diğerleri yerli İran dili konuştuğunu savunuyor. Kızıl sakallı ve mavi gözlü olan Vusunlar'ın Türk olduklarına dair kanıtların başında ortak efsaneler gösteriliyor.
EFSANEYE GÖE; Vusunlar'ın ilk büyük hükümdarı çocukken babası Hunlar tarafından öldürüldükten sonra bozkıra bırakılmış ve dişi bir kurt tarafından emzirilmiştir. Kuşlar da ona yiyecek getirmişler. Sonraları insanlar çocuğu bir ruh zannetmeye başlamışlar. Daha sonra onu Hunların kralı (Şan-yü) eğitmiş ve halkının başına geçmesi için Vusun bölgesine göndermiştir.
Sonraki yıllarda Hunlar'a haraç ödemeyi reddeden Vusunlar, Hunlar'a yeniliyor. Bazı göçebe halkların istilaları sonucu da devlet yıkılıyor. Vusun kabileleri bölgeden göç ediyor.
Sınırlı arkeolojik veriler ışığında Çin arşivlerinde Vusunlar'ı araştırmak gerekiyor. Çin'le uzun süre ittifak yaptıkları için Vusunlar hakkında Çin kaynaklarında oldukça fazla belge ver alıyor.
Günümüzde kızıl saç-sakal ve mavi göz İrlandalı ve İskoçlar'ın temel özellikleridir. Onlar KELT asıllıdır. Keltler'in Kafkaslar üzerinden önce Balkanlar'a sonra Anadolu'ya geçerek, Orta Anadolu'da Galatea adlı bir devlet kurdukları biliniyor. Romalılar onlara "Galli" demiştir. Ankara, Galata, Gelibolu adları Kelt kökenlidir. Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi araştırmacıları Ankara, Yozgat ve Çankırı'nın göç almayan köylerinde mavi gözlü, kızıl saçlı-sakallı insanların bulunduğunu köken olarak KELTLER'in halen varlıklarını sürdürdüklerini açıklamışlardır.
O halde Keltler'in atalarının VUSUNLAR olduğunu söylemek çok da ütopik olmayacaktır.